Plataan – Platanus
De plataanfamilie kent zes soorten waarvan slechts één soort en één hybride geplant worden in de Lage Landen. De hybride de gewone plataan Platanus x hispanica, is de meest aangeplante soort. De naam Platanus is afgeleid van het Griekse platy dat 'breed' betekent, naar de breed gevormde bladeren en mogelijk ook naar de brede kroon.
Herkenning
Platanen zijn herkenbaar aan de camouflageschors. De oude bruine schors bladdert af waaronder gele en groene kleuren tevoorschijn komen. Platanenbladeren lijken in vorm wel op esdoornbladeren, maar ze staan verspreid op de twijgen en niet tegenover als bij esdoorns. Vlak na het ontluiken zijn ze bedekt met pluizige sterhaartjes die een hooikoortsachtige, allergische reactie kunnen veroorzaken. 's Zomers is de knop volledig verborgen in de holle bladsteel. In de winter is maar één mutsvormige knopschub zichtbaar die de knop geheel omhult. Bloemen en vruchten hangen in bolletjes onder elkaar die bij rijpheid uiteen vallen in vele kleine zaadjes, omgeven door een haarkrans. De haren dienen voor verspreiding van de zaden door de wind. Platanen zijn eenhuizige soorten met tweeslachtige bloemen.
Groeiplaats
Van nature groeien platanen in rivierbegeleidende bossen op voedselrijke en vochtige plaatsen, samen met populieren, elzen en wilgen. Ze verdragen droogte echter uitstekend, ook in een stedelijke omgeving. Ze stellen niet veel eisen aan de groeiplaats, maar op kalkrijke gronden kunnen platanen wel last hebben van droogte.
Biodiversiteit en aantastingen
In Noordwest-Europa zijn er maar weinig insectensoorten die op de plataan leven. De plataanvouwmot is algemeen aanwezig in Nederland en België sinds 1967. De schimmel gnomonia Oiscula nervisequa tast in het voorjaar de bladeren aan en kan in sommige jaren flinke bladval veroorzaken. De oosterse plataan is hiervoor weinig gevoelig. Nadat de aangetaste bladeren zijn afgevallen, maakt hij nieuwe scheuten en bladeren en wordt de kroon weer vol. Massaria is een ernstige aantasting: de schimmel veroorzaakt houtrot in de takken (zichtbaar aan zwarte paddenstoelen) waarbij takbreuk dreigt. Omdat er maar zeer weinig dieren, mossen en korstmossen op en in platanen leven, vormt grootschalige toepassing een nadeel voor de biodiversiteit ter plaatse.
Toepassing
Platanen zijn in de eerste plaats parkbomen. Ze verdragen stadsklimaat, droogte en bestrating goed, maar de meeste straten zijn te smal voor deze boom die tot enorme dimensies kan uitgroeien. Vaak worden ze te breed voor de standplaats en is drastische snoei nodig om de kroon binnen de perken te houden. In sterk teruggesnoeide en gekandelaarde vorm zijn ze echter niet meer om aan te zien. Platanen komen dus het beste tot zijn recht op heel ruime standplaatsen en zeer brede straatprofielen.
Gebruik
Platanenhout is een fraaie houtsoort voor meubels, draaiwerk en houtsnijwerk. Als het een mooi gevlamde tekening heeft, is het gezocht voor fineer. Het kernhout is lichtbruin, matig hard en niet duurzaam voor buitentoepassingen.
Gewone plataan - Platanus x hispanica
De gewone plantaan is een hybride tussen de oosterse en de westerse plataan, ontstaan als een toevalskruising in de 17e eeuw in Spanje en/of in Engeland.
Herkenning
De bladstand is afwisselend. De gelobde bladeren zijn tot minder dan halverwege ingesneden. De vruchten hangen in 2 tot 3 bolletjes onder elkaar.
Groeiplaats
De gewone plataan is een van de sterkste stadsbomen. Gesloten verharding, voedselarme bodems, droogte en strooizout verdraagt hij goed. Hij is niet geschikt voor windgevoelige plaatsen en open gebieden, want daar waait hij scheef.
Waar te zien
De hoogste plataan staat in het Stadspark van Maastricht (39 m). De dikste exemplaren staan in domein Roosendael te Sint Katelijne-Waver (omtrek 769 cm), Hemmen (754 cm) en park Hoekenburg te Voorburg (735 cm). Bezienswaardig zijn ook de twee platanen van het Leidse Bosje in hartje Amsterdam.
Gegevens op een rijtje
Natuurlijk areaal: geen
Status: uitheems, algemeen geplant
Bodemeisen: weinig eisend
Schaduwtolerantie (1-5): redelijk 3,0
Droogtetolerantie (1-5): redelijk 3,4
Hoogte: 32-39 meter
Omtrek: 6-8 meter
Leeftijdverwachting: > 400 jaar
Kroonvorm: ovaal tot rond
Bladlengte: 13-21 cm
Bloeiperiode: mei
Zaadval: oktober
Vermeerdering: zaaien, stekken
Toepassing: parken, brede lanen
Bron: Loofbomen in Nederland en Vlaanderen door Leo Goudzwaard
Uitgegeven door KNNV Uitgeverij, Zeist, ISBN 978 90 5011 4325, www.bomenkennis.nl
