Taalkundig wordt een boom omschreven als een houtachtig gewas met een zeer groot wortelgestel en een enkele, stevige, houtige en zich secundair verdikkende, overblijvende stam die zich pas op enige hoogte boven de grond vertakt.

Een bioloog zal al spreken van een boom wanneer hij volgens bepaalde kenmerken behoort tot de groep planten die men bomen noemt, ofwel een pas ontkiemde beukennoot is voor een bioloog al een boom.
Een jurist zal naar andere kenmerken kijken, namelijk naar de juridische context waarbinnen de vraag gesteld wordt, meestal een burengeschil.

Zie voor meer informatie Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Of Bomen en Wet, te bestellen via www.bomenrecht.nl/boek.

Dat is de rand van de kroon op de grond geprojecteerd Zie tekening

De kroonprojectie (en meestal nog een meter daarbuiten) geldt als de zone waarin zich gewoonlijk de meeste wortels bevinden. Het is dus schadelijk voor de boom om binnen die zone te graven. Als een boom een zuilvorm heeft (veel hoger dan breed is) is het wortelstelsel natuurlijk veel groter dan de kroonprojectie. Over het algemeen is het wortelstelsel veel platter, afhankelijk van boomsoort, grondwaterstand, grondsoort en dichtheid van de grond.

De diepte van wortelgroei hangt af van de boomsoort en de groeiomstandigheden. Als het grondwater binnen twee meter van de oppervlakte (het maaiveld) zit groeien de wortels er naartoe. Dieper gaan ze meestal niet omdat het daar te koud is en er te weinig zuurstof zit. Als er genoeg regenwater in de bovengrond blijft hangen, wortelen bomen oppervlakkiger, in het zogenaamde hangwaterprofiel. Soms zijn (diepere) lagen ondoordringbaar voor boomwortels. Dit kan een natuurlijke oorzaak hebben, zoals een laag keileem. Of het komt door verdichting als gevolg van zwaar verkeer, puin enz.

Van een omgezaagde boom kun je de jaarringen tellen. Dat zijn de zichtbare ringen in het hout die laten zien hoeveel een boom ieder jaar groeit. Maar van een levende boom moet je aan de buitenkant schatten hoe oud hij is, tenzij je kunt nagaan wanneer hij is geplant. Soms zijn de jaarringen van een omgezaagde soortgenoot in de buurt te tellen of geeft een afgezaagde tak een indicatie van de groeisnelheid. De diktegroei van een boom is afhankelijk van de groeiomstandigheden en de soort. Een populier op goede grond groeit zo snel, dat hij na 15 jaar net zo dik kan zijn als een honderdjarige eik op droge zandgrond. Mensen met ervaring en deskundigheid op bomengebied kunnen met een redelijke zekerheid de leeftijd van bomen bepalen.

De beste oplossing is, volledig bij de boom uit de buurt te blijven. Als dat niet lukt kunnen preventief beschermende maatregelen getroffen worden of tijdens de bouwwerkzaamheden zaken in acht worden genomen. De Bomenstichting heeft het boekje Bomen Effect Analyse uitgebracht waarin standaardprocedures staan beschreven voor de bescherming van bomen in bouw en aanlegsituaties. Maak bij het opstellen van een bestek gebruik van de KBB – kwaliteitsrichtlijnen besteksvoorwaarden boombeheer. Laat u altijd adviseren door deskundige boomverzorgers.

En let op onderstaande punten:

1. Stel vooraf de aannemer of projectontwikkelaar aansprakelijk voor eventuele schade.

2. Het beste is om niet binnen de kroonprojectie te komen, waardoor takken en wortels beschermd zijn.

3. Plaats een stevig hek zo ruim mogelijk om de boom, liefst buiten de kroonprojectie te zetten. Zorg ervoor dat het hek niet makkelijk te verplaatsen is.

4. Gebruik de boom niet als paal: dus geen tuidraden vastmaken, of in spijkeren en schroeven.

5. Bescherm wortels met een laag zand en daarop rijplaten wanneer er toch onder de boom gereden moet worden.

6. Laat de bovengrond ongemoeid, want in de bovenste decimeters bevinden zich de meeste wortels.

7. Bedek wortels niet met asfalt of beton. Er komt geen lucht en water meer in de grond en wortels sterven af.

8. Grondophoging op de wortels kan zelfs voor korte tijd verstikking tot gevolg hebben.

9. Verhogen of verlagen van de grondwaterstand kan onherstelbare schade toebrengen met name in het groeiseizoen.

10. Zijn er toch takken beschadigd of afgebroken roep dan de hulp van een deskundige in.

Het meeste snoeien wordt ten behoeve van de mens gedaan en niet ten behoeve van de boom zelf! Het is niet noodzakelijk voor gewone bomen, wel voor fruitbomen, bloeiende heesters, lei- en knotbomen. Voor deze laatste vier groepen zijn goede snoeiboekjes verkrijgbaar. Een gewone boom redt zichzelf wel. Wilt u hem toch snoeien omdat takken in de weg zitten, hou dan een aantal basisregels aan. Zagen kan iedereen wel, maar u moet weten of die tak op dat moment op die manier wel gesnoeid kan worden en of u de boom of uzelf niet in gevaar brengt. Bij volwassen bomen is het altijd aan te raden een boomverzorger in te schakelen.

Tijdstip en hoeveelheid
De boom moet zo snel mogelijk kunnen reageren op de wond die ontstaat. Deze reactie vindt vooral plaats in het groeiseizoen, dus als de boom volop in het blad staat. Sommige boomsoorten gaan bloeden als ze in de winter of het vroege voorjaar worden gesnoeid. Zomersnoei is daarom veelal het beste voor gewone bomen, zoals berken, esdoorns en noten (na de langste dag). Verder is het belangrijk, geen jaren te wachten: hoe dikker de tak, hoe groter en schadelijker de snoeiwond. Snoei per jaar niet meer dan 20% van het kroonvolume weg.

Afzagen van taken
Als we kijken naar de wijze waarop een natuurlijk afstervende tak door de boom wordt afgestoten, zien we dat dit een klein eindje van de stam af gebeurt. Dit gegeven gebruiken we ook bij het afzagen van gezonde takken (lijn AB in de figuur). Bij het afzagen van een dikke tak kan het gebeuren dat een stuk van de bast van de stam meegetrokken wordt. Om dit te voorkomen wordt eerst aan de onderkant een zaagsnede gemaakt (1 in de figuur) en de tak even verderop afgezaagd ( 2 in de figuur). Daarna zaagt u de resterende stomp af bij 3 langs de lijn AB in de figuur.

Zelf doen of uitbesteden
Een jonge boom kunt u zelf vanaf de grond snoeien. Ga zeker niet zelf met een motorzaag op een ladder aan het werk. Daarmee brengt u uzichzelf en de boom in gevaar. Ook bij twijfel is het raadzaam een boomverzorger in te schakelen. Op de website staat verschillende boomspecialisten, ook in uw omgeving

Kandelaberen is het afzagen van alle takken tot er alleen nog een stam en takstompen overblijven. Niet alle bomen kunnen hier tegen; beuk en eik gaan eraan dood. Linde, plataan en iep overleven dit wel. De takstompen gaan massaal uitlopen en moeten voortaan regelmatig opnieuw afgezet (gesnoeid) worden. De Bomenstichting is geen voorstander van kandelaberen, het is soms een laatste redmiddel om bomen te behouden.

Buren hebben het recht verwijdering van een boom te vorderen indien de boom binnen twee meter van hun erfgrens staat (voor heesters en heggen geldt een afstand van een halve meter).

Uitzonderingen op deze hoofdregel:

Onderlinge afspraken
Afspraken tussen buren onderling zijn juridisch meestal sterker dan de hoofdregel uit het burenrecht. De afspraken moeten dan wel te bewijzen zijn, dus op schrift gesteld, gedateerd en ondertekend door beide buren.

Kleinere afstand
In veel gemeenten geldt een kleinere dan de wettelijke afstand. Deze is vastgelegd in de kap- of bomenverordening. Ook kan er sprake zijn van een vaste, 'aantoonbare' plaatselijke gewoonte om bomen op kortere afstand van de erfgrens te planten.

Verjaring
Het recht om verwijdering te vragen kan verjaren. De verjaringstermijn is in principe twintig jaar vanaf het planten van de boom. Daarbij is het niet van belang of het nog steeds om dezelfde buren gaat. 

Kapvergunning
De eigenaar is ondanks het verwijderingrecht van de buren verplicht voor de boom een kapvergunning aan te vragen bij de gemeente. De gemeente kan deze weigeren.

Niet boven scheidsmuur
Als de boom niet boven een scheidsmuur, hek of andere erfafscheiding uitkomt, kan geen verwijdering gevorderd worden.

Erfgrens
Soms loopt de erfgrens anders dan de kadastrale grens. Als er een sloot of greppel ligt tussen twee erven, kan de erfgrens de oever zijn die het verst van de boom ligt.

Schadevergoeding
De boomeigenaar kan soms door betaling van een afkoopsom zijn boom in de verboden zone behouden. 

Openbaar groen
De afstand van twee meter geldt doorgaans niet voor bomen in openbaar eigendom (bijvoorbeeld van de gemeente of Rijkswaterstaat).

Zie voor meer informatie Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 

Coniferen zijn niet goed te snoeien, omdat ze slecht uitlopen op het kale hout. Een uitzondering vormt de taxus (venijnboom).

Buren hebben het recht de boomeigenaar door middel van een schriftelijke aanmaning, te verzoeken overhangende takken van de boom te verwijderen. Laat de eigenaar dit na, dan mogen de buren de overhangende takken zelf verwijderen, maar niet op het terrein van de eigenaar komen. Voor de kap van wortels is een schriftelijke aanmaning niet nodig. 

Uitzonderingen op deze hoofdregel:

Redelijke termijn
De buren moeten de boomeigenaar (schriftelijk) een redelijke termijn geven (bijvoorbeeld zes weken voor grotere bomen) waarbinnen de snoei moet worden uitgevoerd. Het is dus niet toegestaan zonder voorafgaand overleg overhangende takken te verwijderen. 

Misbruik snoeirecht
De buren moeten hun snoeirecht in redelijkheid gebruiken. Het snoeirecht is bedoeld om enkele takken of wortels te verwijderen, dus niet om zo rigoureus te snoeien dat het voortbestaan van de boom in gevaar komt. Zware snoei van kroon of wortelstelsel kan het leven van een boom bedreigen en als misbruik van (snoei)recht worden aangemerkt. 

Hoogte van bomen
Het snoeirecht geldt alleen voor overhangende takken en niet voor het in hoogte terugnemen van een boom. Er geldt geen maximaal toegestane hoogte voor bomen, maar een boom mag geen onrechtmatige hinder veroorzaken.

Openbaar groen
Indien de overhangende takken deel uitmaken van openbaar groen dient de Groendienst van de gemeente te worden ingeschakeld. Deze beoordeelt of er sprake is van overlast en of snoeien noodzakelijk is.

Zie voor meer informatie: Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

Een bovenbuur zal slechts een beroep kunnen doen op de regels uit het burenrecht als de boom onrechtmatige hinder veroorzaakt. Of er sprake is van onrechtmatige hinder, hangt erg van de situatie af. Onrechtmatige hinder wordt niet snel aangenomen.

Zie voor meer informatie Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 

• In de meeste gevallen is de eigenaar van de grond tevens de eigenaar van de boom.

• Een huurder zal altijd de schriftelijke toestemming van de eigenaar moeten hebben om bijvoorbeeld een omgevingsvergunnning voor het kappen aan te vragen.

Zie voor meer informatie Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 

• Beide buren zijn in principe mede-eigenaar van een boom of heg wanneer deze op de erfgrens staat.

• 'Mede-eigendom' betekent, dat de ene eigenaar niet bevoegd is zonder toestemming van de andere eigenaar iets aan de beplantingen te doen. Zonder deze toestemming zal men de bestaande situatie niet kunnen wijzigen.

• Het is niet van belang of de erfgrens precies door het midden van de stam loopt, als hij maar door de stamvoet gaat. Als de boom na verloop van jaren over de erfgrens is gegroeid, zijn de buren mede-eigenaar geworden.

• Alles dient dus altijd in onderling overleg te worden geregeld en de kosten moeten worden gedeeld.

• Als de een iets doet zonder overleg met de ander, kan die ander een schadevergoeding eisen.

• De plicht tot overleg geldt voor snoeien, maar ook voor het aanvragen van een omgevingsvergunning voor het kappen.

Zie voor meer informatie Bomen met je buren, te bestellen via de webwinkel of per Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 

De Bomenstichting heeft een aantal publicaties uitgebracht die gaan over de rechten en plichten rond bomen.

• 'Bomen met je buren' gaat over de rechten en plichten van de boomeigenaar en diens buur.

• 'Model bomenverordening' behandelt de beoordeling- en afwegingscriteria bij belangenafwegingen rond bv. Kapvergunningen.

• 'Bomen en Wet' is het standaardwerk voor juristen en boombeheerders.

• 'Bomen Effect Analyse' is een modelprocedure voor de omgang met bomen op bouwplaatsen en bij andere activiteiten die bedreigend kunnen zijn voor bomen.

• 'Zicht op Bomen' geeft adviezen voor boombeleid, zowel om het belang van bomen alsook mogelijke overlast aan te pakken.

Bij uw gemeente kan men u informatie geven over het indienen van bezwaarschriften. U richt uw bezwaarschrift aan Burgemeester en Wethouders. U geeft precies aan tegen welke omgevingsvergunning u bezwaar maakt en waarom. Probeer duidelijk te maken waarom u vindt dat de gemeente een fout maakt met het verlenen van deze vergunning. U kunt iemand machtigen om namens een hele straat bezwaar te maken.

Lees ook verschillende onderwerpen bij 'dreigende kap'.

Meestal wel, maar vraag het na bij de afdeling die gaat over het boombeheer (bijv. Openbare Werken of Groenvoorziening) of zoek het op in de bomenverordening van uw gemeente.

Een boomtaxateur kan aan de hand van een vaste methode bepalen wat een boom in geld waard is en wat de financiële schade is. Kijk onder boomspecialisten op de website.

Daar is enige tijd onduidelijkheid over geweest. Recente uitspraken (peildatum 2009) van rechters wijzen echter in één richting: een leiboom is in beginsel een boom en geen heester. Dat betekent dus dat deze in principe op twee meter van de erfgrens gezet moeten worden. Uiteraard kun je de leibomen wel dichterbij zetten, maar dan loop je het risico dat de buurman op een gegeven moment verwijdering vraagt. Daar kun je je tegen indekken door vooraf toestemming van de buurman te vragen om de bomen op minder dan twee meter vanaf de erfgrens te zetten.

Bij langdurige droogte is het belangrijk om jonge, pas geplante bomen te begieten.

Gebruik zo weinig mogelijk spijkers/schroeven. Het is belangrijk om na het feest de verlichting en de snoeren te verwijderen, inclusief alle spijkers en schroeven. Dit in verband met het onderhoud van de boom en mogelijke beschadigingen.

Advies over bomen, pollen en overlast, september 2022

Allergische klachten
Bij overlastklachten die te maken hebben met de gevolgen van de natuurlijke groei, cyclus en leefomgeving van de boom wordt in het algemeen (terecht) geen actie ondernomen door gemeenten. Diverse gemeenten hebben derhalve overlast door pollen bewust uitgesloten als reden voor kap van een boom.

Uit wetenschappelijk onderzoek volgt namelijk dat het vellen van overlast gevende houtopstanden (m.b.t. bijvoorbeeld pollen) geen enkel positief effect geeft. Overlast gevende pollen verspreiden zich namelijk makkelijk over meerdere kilometers door middel van wind.
Het aantal boomsoorten wat pollen vormt waar mensen allergisch op kunnen reageren is groot. Berk, els en hazelaar zijn de bekendste, maar ook populieren, wilgen, eiken, tamme kastanjes, haagbeuken en veel naaldbomen maken allergie veroorzakende pollen. Deze bomen komen van nature op zo'n grote schaal in Nederland voor dat een juridische uitspraak die voor bepaalde situaties tot kap zou leiden wel eens heel verstrekkende gevolgen zou kunnen hebben. Daarnaast hebben we het dan ook nog niet over alle grassen en kruiden die pollen vormen, waar ook veel mensen last van hebben. Gelukkig zijn de meeste mensen niet allergisch voor álle bomen, dus de klachten blijven meestal beperkt tot enkele weken. De overlast zal ook niet altijd even groot zijn, dat is namelijk ook afhankelijk van de weersomstandigheden.
Tevens bestaat er pollennieuws. Speciale verwachtingen en informatie over hooikoorts en stuifmeel staan op pagina 714 van NOS-teletekst. Zowel het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) als de website Pollennieuws biedt een vijfdaagse verwachting van de hooikoortsbelasting gebaseerd op gegevens van het KNMI, actuele meldingen en historische gegevens.

Mensen met allergische klachten hebben natuurlijk ook een eigen verantwoordelijkheid (en de mogelijkheid) om iets aan hun klachten te doen. Ze kunnen pollenfilters gebruiken om de hoeveelheid pollen in huis beperkt te houden of de ramen gesloten houden. Ze kunnen hun gedrag aanpassen door bewust om te gaan met perioden met veel pollen en ten slotte kunnen ze gebruik maken van medicatie die de effecten van pollen op de gezondheid verminderen.
Overigens moet natuurlijk nooit worden vergeten dat bomen een algemeen belang vertegenwoordigen en dat allergie patiënten zelfs extra baat hebben bij bomen vanwege hun stof opvangende en luchtzuiverende vermogen.
De Bomenstichting meent dat de gemeente dus geen zorgplicht heeft ten aanzien van pollen, zoals die bijvoorbeeld wel bestaat met betrekking tot de eikenprocessierups. Je kunt namelijk als gemeente niets doen om vorming van pollen tegen te gaan. Dat is een wereldwijd voorkomend natuurlijk proces, terwijl de eikenprocessierups een lokaal aan te pakken probleem is, waarvoor goede gerichte maatregelen en bestrijdingsmethoden bestaan.

Zie verder: Zicht op bomen, beleid rond de lusten en de lasten, 4.6 allergie voor stuifmeel. Bomenstichting, 2004